კატეგორიები
ჟურნალისტური მოკვლევა
სტატია
რეპორტაჟი
ანალიზი
ფოტო რეპორტაჟი
ექსკლუზივი
ინტერვიუ
უცხოური მედია საქართველოს შესახებ
რედაქტორის აზრი
პოზიცია
მკითხველის აზრი
ბლოგი
თემები
ბავშვები
ქალები
მართლმსაჯულება
ლტოლვილები / დევნილები
უმცირესობები
მედია
ჯარი
ჯანდაცვა
კორუფცია
არჩევნები
განათლება
პატიმრები
რელიგია
სხვა

უახლოესი მომავალი: საქართველო ატომურ ნაღმზე

12 აპრილი, 2012

მამუკა აბულაძე www.european.ge 

2007 წლის 13 ივნისს პარიზში, საფრანგეთის პრეზიდენტ ნიკოლა სარკოზისთან შეხვედრაზე მიხეილ სააკაშვილმა პირველად გაამჟღავნა საქართველოში ბირთვული ელექტროსადგურის მშენებლობის შესახებ ხელისუფლების გადაწყვეტილება. შეხვედრის შემდეგ სარკოზიმ განაცხადა, რომ საფრანგეთი მზად არის, განიხილოს პროექტის ეკონომიკური და ეკოლოგიური რაციონალურობა, რითაც მიანიშნა, რომ საფრანგეთი თანახმაა შეაფასოს საქართველოში ბირთვული ელექტროსადგურის მშენებლობის პროექტი.

მეორე დღეს სააკაშვილი ბირთვული ელექტროსადგურის მშენებლობის პერსპექტივებზე მოსალაპარაკებლად შეხვდა საფრანგეთის წამყვანი ენერგეტიკული კომპანიის, AREVA-ს აღმასრულებელ დირექტორს. ქართველი დიპლომატების მაშინდელი განცხადებით,ექსპერტების დონეზე უკვე დაწყებული იყო კონსულტაციები პროექტის შემდგომი დახვეწისა და სრულყოფის მიზნით. 2007 წლის 16 აგვისტოს მთავრობის სხდომაზე შეიქმნა ბირთვული ელექტროსადგურის მშენებლობის შემსწავლელი კომისია ენერგეტიკის მინისტრის ხელმძღვანელობით, რომელიც მინისტრთა კაბინეტის წარმომადგენლებით და დამოუკიდებელიექსპერტებით დაკომპლექტდა.
 
„მწვანეთა პარტიის“ მიერ 1998 წელს შემუშავებული და დღემდე მოქმედი კანონი „ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების შესახებ“ არ აძლევდა საქართველოს ხელისუფლებას ბირთვული ენერგიის მშვიდობიანი გამოყენების შესაძლებლობას. მთავრობა ვერ გასცემდა ლიცენზიას მე-3 თაობის ბირთვული ელექტროსადგურის მშენებლობაზე,რადგან კანონის მე-5 მუხლი კრძალავდა ბირთვული იარაღისა და ასაფეთქებელი ნივთიერებების, რადიაციული ნარჩენებისა და საწვავის ექსპორტს, იმპორტს, ტრანზიტსა და ხელახალ ექსპორტს, მათ შესწავლას, გამოცდასა და საკუთრებაში ქონას; მაღალი გამდიდრებული ნივთიერების დამამზადებელი და 5 მვ-ზე მეტ ბირთვულ ენერგიაზე მომუშავე სიმძლავრის საწარმოს მოქმედებას და მსგავს სიმძლავრეებზე კვლევების წარმოებას, რადიაციული ნივთიერებების იმპორტს მათი შემდგომი დამუშავების, შენახვისა თუ სხვამიზნებისათვის. ამ კანონით საქართველო ბირთვული ობიექტების, ტექნოლოგიებისგან და რადიოაქტიური ნარჩენებისგან თავისუფალ სახელმწიფოდ იყო გამოცხადებული, შესაბამისად, ჩვენს ქვეყანაში ბირთვული ელექტროსადგურის აშენების პროექტის განსახორციელებლად აუცილებელი იყო კანონმდებლობის შეცვლა, რაც ხელისუფლებამ ახლახანს წარმატებით შეასრულა. 2012 წლის „ახალი“ კანონით უკვე დაშვებულია:
 
ბირთვული ობიექტების, მათ შორის ატომური სადგურების მშენებლობა;
 
• რადიოაქტიური ნარჩენების რეექსპორტი;
 
• ბირთვული იარაღის, ან სხვა ბირთვულ ასაფეთქებელ მოწყობილობათა ექსპორტი, იმპორტი, ტრანზიტი, რეექსპორტი.

ამდენად, ჩვენი ხელისუფლება განუხრელად ადგას საქართველოში ბირთვული ელექტროსადგურის მშენებლობის დაწყების გზას, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს ქვეყანაში საკმარისზე მეტი ჰიდრორესურსია, რომლის ათვისებით არათუ საკუთარი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება, არამედ ელექტროენერგიის დიდი რაოდენობით ექსპორტიცაა შესაძლებელი.
 
საქართველოს ტერიტორიაზე სად არის  შესაძლებელი ბირთვული რეაქტორების მშენებლობა? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად დაგვჭირდება ექსკურსი თემაზე, თუ რა მიზნით და ოდენობით სჭირდება ატომურ ელექტროსადგურს წყლის რესურსი თავისი ტექნოლოგიური ციკლისათვის.
 
ბირთვული ელსადგურების რეაქტორებში მართვადი ჯაჭვური ბირთვული რეაქციისას გამოყოფილი დიდი რაოდენობით სითბო  ადუღებს წყალს, რომლის ორთქლი აბრუნებს ელექტროგენერატორის ტურბინებს. ატომური ელსადგურების ამჟამად გავრცელებული მოდელები წყალს ორი მიზნით იყენებენ:
 
1. სითბოს გადასაცემად რეაქტორის აქტიური ზონიდან ორთქლის ტურბინამდე;
 
2. ორთქლის ციკლიდან ჭარბი სითბოს მოსაცილებლად და გარემოში გადასაცემად. რაც უფრო დიდია სხვაობა სითბოს შიდა წყაროსა და გარემოს ტემპერატურას შორის, მით უფრო მეტი სითბური ენერგია გადაიქევა მექანიკურად, ამ შემთხვევაში, გენერატორის ბრუნვად. ამდენად, სასურველია მიღწეულ იქნას ისეთი მდგომარეობა, როცა შიგნით (რეაქტორში) ტემპერატურა მაქსიმალურად მაღალია, ხოლო გარემოში – რაც შეიძლება დაბალი. ამითაა განპირობებული ელსადგურების მშენებლობისათვის შეძლებისდაგვარად ისეთი ადგილის შერჩევა, სადაც ცივი წყლის საკმარისი რაოდენობაა. მაგალითად, ამჟამად დაგეგმარების სტადიაში მყოფი თურქეთის ატომური ელსადგურის ეფექტურობა 1%–ით მეტი იქნება, თუ ის მოიხმარს შავი ზღვის წყალს და არა ხმელთაშუა ზღვისას, სადაც შედარებით თბილი წყალია.
 
1.რეაქტორის ბირთვიდან გენერატორამდე სითბოს გადაცემის ციკლი დახურულია, წყალი ჯერ გადაიქცევა ორთქლად, რომელიც აბრუნებს ელექტროგენერატორის ტურბინას, შემდეგ კი კვლავ კონდენსირდება და უკან, რეაქტორისკენ ბრუნდება, ამდენად აქ წყლის დანაკარგები უმნიშვნელოა, მაგრამ მაინც საჭიროა მისი პერიოდული შევსება ძალზე სუფთა და ზესუფთა წყლით.
ატომურ ელსადგურებს, თბოელექტროსადგურებისაგან განსხვავებით, წყლის მიმართ დამატებითი მოთხოვნები აქვთ: თუ თბოელექტროსადგურის დახურვის შემდეგ სითბოს წყარო სამუდამოდაა ლიკვიდირებული,  ბირთვული რეაქტორის გაუქმების შემდეგ რადიოაქტიური დაშლა მაინც გრძელდება და სითბო გამოიყოფა, ამიტომ აუცილებელია  არსებობდეს მისი გაგრილების გარანტირებული შესაძლებლობა ისევე, როგორც ყოველდღიური მუშაობისას, და, აგრეთვე, სისტემის აქტიური ზონის ავარიულ რეჟიმში გასაგრილებლად.  საქართველოს სეისმური საფრთხის ზონაში არსებობა ქმნის ბუნებრივი კატასტროფებისგან (მიწისძვრებისაგან) ბირთვული ელექტროსადგურის დაცვის განსაკუთრებული მექანიზმების შექმნის აუცილებლობას, რომელთა შორის, რეაქტორზე ავარიის შემთხვევაში, მის გასაგრილებლად წყლის დამატებითი დიდი მარაგების სწრაფი ხელმისაწვდომობა ერთ–ერთი უმთავრესთაგანია.
 
2. ატომურ ელსადგურში წყლის გამოყენების მეორე ფუნქცია რეაქტორსა და ტურბინას შორის დახურულ ციკლში მოცირკულირე ორთქლის კონდენსაციისას გამოყოფილი ჭარბი სითბოს გარემოსთვის გადაცემაში მდგომარეობს. თანამედროვე თბო– და ატომურ სადგურებში, სითბოს მექანიკურ ენერგიად გარდაქმნის შიდა შეზღუდვის გამო, სითბური ენერგიის დანაკარგი დაახლოებით ორ მესამედს უდრის. ამიტომაც ამგვარი სადგურების მშენებლობისას აუცილებელი მოთხოვნაა, ეს ჭარბი სითბო უშუალოდ ატმოსფეროში ან წყალსატევში არ იქნას გამოფრქვეული, მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში  ატომური სადგურები ზღვასა და ტბებს 2 კილომეტრით მაინც არის მოცილებული.
 
კონდენსაციის  მიზნით ორთქლის გაგრილება სამი ხერხით მიიღწევა:
 
პირდაპირი (უშუალო) გაგრილება ყველაზე მარტივი ხერხია, როცა ელსადგური ზღვის, მდინარის ან დიდი ტბის პირასაა. ხდება წყლის დიდი რაოდენობის შედინება წყალსატევიდან სადგურში, შემდეგ კი რამდენიმე გრადუსით შემთბარი წყალი უკან ბრუნდება. ამ დროს მოხმარებული წყლის მცირე რაოდენობა ორთქლდება ატმოსფეროში. დიდ ბრიტანეთში ამგვარი გაგრილების სისტემით მოქმედი 1600 MWe სიმძლავრის ატომური სადგური წამში დაახლოებით 90 კუბურ მეტრ წყალს მოიხმარს (7.8 GL/დღე–ღამეში), ამასთან, წყალსატევში წყლის ტემპერატურა 28–32 გრადუსს თუ ასცდა, მისი დამატებითი გაგრილების ტექნოლოგიების გამოყენება ხდება საჭირო. გაგრილების ამგვარი ხერხის დროს შესაძლებელია ზღვის მლაშე წყლის გამოყენებაც.
 
რეცირკულაცია, ანუ არაპირდაპირი გაცივება. როცა წყლის დიდი მოცულობები ხელმისაწვდომი არ არის, ხდება წყლის გატარება კონდენსატორის მილაკებში, რომლებიც გრილდება წყლის წვეთების აორთქლების ხარჯზე. ამ დროს მოხმარებული წყლის 3–5% ორთქლის სახით იკარგება და მისი განუწყვეტლივ შევსებაა საჭირო ახლომდებარე არხიდან ან მდინარიდან. ეს გაგრილებისთვის წყლის გამოყებნების ყველაზე გავრცელებული ხერხია. დიდ ბრიტანეთში  1600 MWe სიმძლავრის ამგვარი სისტემის ატომური სადგური მოიხმარს 2 კუბ.მ. წყალს წამში (157 ML/დღე–ღამეში). გარემოზე ზემოქმედების თვალსაზრისით ამგვარი გაგრილების სისტემის მქონე ატომური ელსადგურები შედარებით დამზოგველია და ამჟამად, ამ თვალსაზრისით,  „საუკეთესო ტექნოლოგიადაა“ მიჩნეული მაგრამ მტკნარი წყლის რესურსებს მეტს საჭიროებს: 1 კილოვატსაათ გამომუშავებულ ელექტროენერგიაზე 1.8 ლიტრს,  პირდაპირი წესით გაგრილების დროს გამოყენებული მტკნარი წყლის 0.4 ლ/კვტ.სთ–სთან შედარებით.
 
საფრანგეთში 15 ატომური ელსადგური (32 რეაქტორი) იყენებს აორთქლებით გაგრილებისთვის მტკნარ წყალს, მხოლოდ 4 (12 რეაქტორი) იყენებს პირდაპირ მეთოდს და წყალს იღებს უშუალოდ წყალსატევიდან.
მშრალი გაგრილება. ზოგიერთი ატომურ ელსადგურში მოცირკულირე ორთქლის გაგრილება ხდება აორთქლების ეფექტის გამოყენების გარეშე, უშუალოდ გარემომცველი ჰაერით, ისე, როგორც ავტომობილის რადიატორში, რისთვისაც გამაგრილებელი კოშკები შენდება. გაგრილების ამგვარი ხერხი, წყლით გაგრილებასთან შედარებით, ნაკლებად ეფექტურია.
 
აშშ ენერგეტიკის სამინისტროს 2006 წლის  კვლევის მონაცემებით,  ამ ქვეყნის 104 ატომური ელსადგურიდან გაგრილების პირდაპირ ხერხს იყენებს 60, წვეთოვანი აორთქლების ხერხს – 35, ხოლო 9 – ორპროცესიან კომბინირებულ სისტემებს. ანალოგიური თანაფარდობაა ევროპასა და რუსეთშიც.
 
ფრანგული ენერგოკომპანიის AREVA-ს მიერ წარმოებული თანამედროვე, ე.წ. III+ თაობის რეატორი EPR™ მსოფლიოში ერთ–ერთი ყველაზე მძლავრია და 1650 MWe ელენერგიას გამოიმუშავებს, მის გასაგრილებლად გამოიყენება წყლის წნევის ქვეშ მიწოდების ტექნოლოგია. საქართველოში თუნდაც ერთი ამგვარი რეაქტორის მქონე ელსადგურის აშენების შემთხვევაში მას დღე–ღამეში, სულ ცოტა, 160 მეგალიტრი მტკნარი წყალი დასჭირდება.
 
საქართველოში ორი მდინარე გვაქვს ისეთი წყალუხვობით, რომ სერიოზული ეკოლოგიური ზიანის გარეშე მათგან წყალაღება იყოს შესაძლებელი:
 
რიონი – საქართველოს ყველაზე წყალუხვი მდინარე, რომელიც მთლიანად საქართველოს ტერიტორიაზე მიედინება და რომლის საშუალო წლიური ხარჯი საქოჩიკიძესთან არის 406 მ³/წმ;
 
მტკვარი – რომლის საშუალო წლიური ხარჯი მინგეჩაურთან 402 მ3/წმ.
 
ახლა დავხედოთ საქართველოს სეისმური საშიშროების რუკას: აღმოვაჩენთ, რომ ამ მდინარეების მახლობლად შესაძლებელია ტერიტორიების შერჩევა, სადაც მაკროსეისმური ინტენსივობა შედარებით დაბალია, ეს არის რიონის მარცხენა სანაპირო კოლხეთის დაბლობზე და მტკვრის მარცხენა სანაპირო ქვემო ქართლის ვაკეზე.

ამდენად, ორი მნიშვნელოვანი პარამეტრის (წყალაღების შესაძლებლობისა და სეისმურობის) გათვალისწინებით შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ საქართველოში ბირთვული ელექტროსადგურის რეაქტორების განსათავსებლად  მოსალოდნელი იქნება ან გარდაბნის რაიონის, ან ფოთი–სენაკი–სამტრედია–ლანჩხუთის რომბის სამხრეთი ნაწილის ტერიტორიის  შერჩევა.
 
რა საფრთხეს უქადის ეს პროექტი, განხორციელების შემთხვევაში, ადგილობრივ მოსახლეობას?
 
ბირთვული ენერგეტიკის ობიექტების ფუნქციონირებისას რადიოაქტიური ნივთიერებების ბიოსფეროსგან სრული იზოლაცია პრაქტიკულად შეუძლებელია. გარემოს დაბინძურება შეიძლება მოხდეს ეტომური ელექტროსადგურების რეაქტორებში წარმოქმნილი გაზისებრი და აქროლადი რადიოაქტიური ნივთიერებებით 85Kr, 138Xe , 41Ar , 14C და სხვა აეროზოლები , რომლებიც დაცვის სისტემების ნორმალური მუშაობისას ატმოსფეროში ხვდება მათი უმნიშვნელო პროცენტი, მაგრამ მათ გაჟონვებს მაინც აქვს ადგილი, მაგალითად, ითვლება, რომ რეაქტორში გამომუშავებული რადიოაქტიური იტრიუმის 0,1–დან 1%–მდე მაინც აღწევს ატმოსფეროში, ხოლო 41Ar–სა და სხვა ინერტული აირებისათვის ეს პროცენტი კიდევ უფრო მაღალია. ასევე, ბირთვული საწვავის რეგენერაციის ქარხნებში ტექნოლოგიურ პროცესებს თან ახლავს რადიოაქტიური აირების გამოფრქვევა, რომელთა გაწმენდა განსაკუთრებით რთულია 131I–სგან და მისი გარკვეული რაოდენობა ატმოსფეროში მაინც ხვდება. ამ ქარხნების გამონამუშევარი წყლები, მართალია, დასაშვები კონცენტრაციებით, მაგრამ მაინც შეიცავს რადიოაქტიურ იზოტოპებს, რის გამოც გარემოში რადიოაქტიური ფონი თანდათან, მაგრამ განუხრელად იზრდება.
 
ბირთვული ენერგეტიკის ობიექტებიდან მაიონიზირებელი დასხივების საფრთხის სიმცირის სადემონსტრაციოდ ატომური რეაქტორის რაიონში მცხოვრებთა დასხივების საშუალო წლიურ ინდივიდუალურ დოზას 10-7 ადარებენ ბუნებრივი რადიაციული ფონით წელიწადში მიღებულ დოზას: 170.10-5 ზივერტს, მაგრამ რამდენად უსაფრთხოა ეს „უმნიშვნელო“, დამატებითი დასხივება ადამიანისათვის?
 
მაიონიზირებელი გამოსხივების გენეტიკური საშიშროების შეფასებისას ამჟამად მიღებულია ე.წ. „უზღვრო კონცეფცია“, ანუ ითვლება, რომ ყველა, თვით უმცირესი დასხივების დოზაც კი ზრდის გენეტიკური დარღვევების განვითარების რისკს. მუტაციების განვითარების სიხშირის მატება, ისევე როგორც ავთვისებიანი სიმსივნეებით დაავადებიანობის ზრდა რადიაციული ფონის მატების გამო, სწრაფად არ მჟღავნდება და მომავალი თაობების ჯანმრთელობას შეიძლება მიაყენოს სერიოზული ზიანი. რადიაციის მავნე ეფექტებთან საბრძოლველად ზრდასრული ადამიანის ორგანიზმს რაღაც მექანიზმები თუ მაინც აქვს, ასეთები სუსტია ბავშვებში, ხოლო ადამიანის ემბრიონი მაიონიზირებელი გამოსხივების წინაშე სრულიად დაუცველია.
 
ბირთვული ელექტროსადგურების ექსპლუატაციისას კიდევ ერთ სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს მათი სითბური გამოსხივების გარემოზე ზემოქმედებით გამოწვეული ლოკალური და რეგიონული მასშტაბის კლიმატური ცვლილებები. თანამედროვე ატომური ელსადგურების სითბური მარგი ქმედების კოეფიციენტი, მათი ადგილმდებარეობისაგან დამოკიდებულებით,  34–36%–ს (მაქსიმუმ, 39%) აღწევს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ბირთვულ რეაქტორში გამომუშავებული ენერგიის ეს ნაწილი გარდაიქმნება მექანიკურ (და შემდგომში, ელექტრულ) ენერგიად, დანარჩენი სითბო კი გარემოში გაიტყორცნება. ზამთრობით, გარემოსა და რეაქტორს შორის ტემპერატურული სხვაობის ზრდის გამო, ბირთვული სადგურები გარემოში მეტ სითბოს გამოსცემენ, ვიდრე ზაფხულობით. კავკასიაში ახალი ატომური ელექტროსადგურის ამოქმედებით კიდევ უფრო შეეწყობა ხელი ბიოსფერული რეზერვის ამოწურვასა და რეგიონში ე.წ. „სითბური კუნძულის“ გაჩენას, რასაც შეიძლება ძლიერი კლიმატური ანომალიები მოჰყვეს.
 
გარდა ჩამოთვლილებისა, ბირთვული ენერგეტიკის განვითარებას, რასაც გადაწყვეტილად და აუცილებლად მიიჩნევს ჩვენი ქვეყნისთვის მისი დღევანდელი ხელისუფლება, მოჰყვება კიდევ მრავალი სხვა ეკოლოგიური და სოციალური ნეგატიური ეფექტი, ამიტომ საჭიროა საზოგადოებაში სერიოზული დისკუსია თემაზე: გვიღირს კი, ჩერნობილისა და ფუკუშიმას ავარიების თვითმხილველებს, ატომურ ნაღმზე შეჯდომა?!

ორიგინალი

ახალი ამბები